Monitor w pracowni fotografa amatora i profesjonalisty.

Od kilku lat obserwujemy prawdziwą “rewolucję cyfrową” w dziedzinie rejestracji obrazu. Wakacje spędzamy najczęściej z aparatem cyfrowym. Jest on poręczny, mało skomplikowany w obsłudze. Wykonujemy bardzo dużo zdjęć. Wielokrotnie więcej niż czyniliśmy to wcześniej wykorzystując aparaty z filmem.

Wykonanie odbitki na papierze zlecamy w fotolabie cyfrowym i bardzo szybko możemy podziwiać swoje zdjęcia.
Cieszymy się bo zdjęcia są na prawdę fantastycznie dobre jakościowo, ilość nieudanych ekspozycji jest niewielka. Można z nich zrezygnować lub poprosić o możliwą do wykonania korektę cyfrową. Takie podejście jest charakterystyczne dla typowego użytkownika, który postępuje tak jak uprzednio oddając filmy do wywołania i wykonania odbitek.

Fotograf profesjonalista, zaawansowany amator postępują trochę inaczej.
Zdjęcia „wywołujemy” na monitorze komputerowym. Następnie wykonywana jest selekcja, katalogowanie i obróbka w programach graficznych.
Dopiero potem przychodzi czas na reprodukcję wybranych zdjęć na papierze czyli zlecenie wykonania odbitki na papierze w fotolabie cyfrowym. Niestety często dochodzi do zasadniczego braku zgodności reprodukcji w stosunku do tego co widać na monitorze. Jesteśmy niezadowoleni. Całą winą obarczamy laboratorium, no bo przecież “oni” powinni zrobić to dobrze.

Przedstawię kilka podstawowych zasad, związanych z praktyką zarządzania barwą (CMS – Color Management System), których przestrzeganie spowoduje poprawę jakości i przewidywalności rezultatów prac graficznych. Zasady te dotyczą zarówno punktu wykonującego reprodukcję a także zleceniodawcy, który nie zawsze przygotowuje swoje prace w sposób umożliwiający wierną reprodukcję.

Podstawowy plan działania.
1. Przygotowanie monitora do pracy – kalibracja.
2. Ustawienie programów graficznych.
3. Światło przy monitorze.
4. Współpraca z fotolabem cyfrowym – profile ICC.

Ad. 1. Do niedawna powszechnie uważano, że nie ma sensu kalibrowanie monitorów bo i tak nie będzie można uzyskać zgodności reprodukcji. Podobnie trudno było przekonać użytkownika komputera do stosowania profili barwnych ICC. Upowszechnienie wysokich standardów jakości wymusiło konieczność stosowania technik zarządzania barwą.
Monitor, który nie ma własnego profilu barwnego (charakterystyki barwnej), będzie wyświetlać barwy w sposób przypadkowy. System zarządzania CMS w komputerze Windows czy MacOsX, przy braku profilu konkretnego urządzenia, korzysta z profili domyślnych. Dlatego też wyświetlanie monitora w takiej sytuacji będzie obarczone bardzo dużym błędem. Monitor należy profilować często, najlepiej co 2 tygodnie. Dlatego posiadanie kalibratora do monitora graficznego staje się koniecznością.

W użytkowaniu są obecnie starzejące się monitory z kineskopem CRT oraz nowoczesne monitory z matrycą ciekłokrystaliczną LCD. Nie można już kupić nowego monitora CRT, produkcja zakończyła się. Monitory te w ostatnich latach prezentowały bardzo dobre właściwości reprodukcji barw, bardzo niskie błędy reprodukcji (niskie współczynniki Delta E). Jednak ich gamut nie wykraczał poza przestrzeń sRGB. Obecnie oferowane są tylko monitory LCD. Jeżeli wybierzemy odpowiedniej klasy monitor graficzny, nie odczujemy zmiany w stosunku do monitora CRT. Monitory LCD zdecydowanie wyprzedziły CRT-ki pod względem gamutu barwnego, potrafią wyświetlić gamut przestrzeni RGB Adobe. Niestety koszt tych monitorów jest bardzo wysoki.
Konkurencja i wzrost produkcji matryc LCD przyczyniły się do tego, że można już kupić profesjonalny monitor w cenie poniżej 10 tys. zł taki, który wyświetla około 95% gamutu Adobe 1998. To jest wybór dla profesjonalnego fotografa.
Pozostali fotografowie najczęściej wybierają monitor uzależniając zakup od zasobności portfela. Nie ma niestety dobrych i tanich monitorów graficznych. Jak ocenić monitor przed zakupem? Chyba jedynym sposobem jest udanie się do firmy specjalizującej się w sprzedaży monitorów graficznych. Firmy, która przeprowadzi pełną kalibrację monitora oraz analizą wyników pomiarów. Na rynku monitorów graficznych LCD zachodzą dynamicznie zmiany i rada fachowca jest potrzebna.

Kilka słów o kalibracji monitora.
W monitorach profesjonalnych kalibracja i profilowanie ICC odbywa się automatycznie praktycznie bez udziału operatora.
Polega to na uruchomieniu odpowiedniego programu producenta monitora, podłączeniu przyrządu (kolorymetr, spektrofotometr), ustaleniu parametrów takich jak gamma, temperatura bieli, luminancja.
Startujemy proces i po około 10-15 minutach mamy skalibrowany monitor z profilem zapisanym w systemie operacyjnym komputera.
Pozostałe monitory wymagają od operatora wykonywania zmian w ustawieniach monitora w trakcie jego kalibracji. Proces profilowania jest automatyczny. Nie znaczy to, że czynności kalibracyjne i profilowanie będą trwać dłużej niż w przypadku kalibracji automatycznej. Odrobina wprawy i ćwiczenie co dwa tygodnie spowoduje, że będzie to rutynowa, łatwa i szybka operacja.
Program przy pomocy kolorymetru lub spektrofotometru pomaga zmierzyć i ustawić ręcznie parametry takie jak jasność, kontrast oraz temperaturę bieli monitora, a następnie automatycznie wykonuje profil ICC.

Usługi kalibracji monitorów są moim zdaniem dopuszczalne bo w efekcie mamy jednak skalibrowany monitor i na pewien czas to wystarczy. Na skutek starzenia się matryc LCD/luminoforów CRT po dwóch, czterech tygodniach trzeba jednak odświeżyć profil. Wszystkim profesjonalistom polecam zakup stosownego kalibratora. Często przy zakupie monitorów graficznych stosuje się sprzedaż wiązaną monitor + kalibrator. Można zaoszczędzić kilkaset złotych. Jako urządzenie zdecydowanie rekomenduję X-Rite Eye-One Display2.

Ad2.
Ustawienie aplikacji graficznej to proste zagadnienie.
Omówię na przykładzie PhotoShopa.
Profesjonalista jako przestrzeń roboczą RGB wybierze Adobe 1998 lub ProPhoto.
Amator zaawansowany – częściej Adobe 1998, rzadziej sRGB.
Amator powinien pracować jedynie w sRGB.
Gdzie jest miejsce dla profilu naszego monitora?
Do niedawna aplikacje do kalibrowania ustawiały wykonany profil ICC monitora w przestrzeni roboczej RGB PhotoShopa. Nie było to z gruntu złe ale często prowadziło do niepożądanej sytuacji w której pliki RGB były konwertowane do przestrzeni monitora i potem nie można było już wrócić do oryginału o często większym gamucie. Nowe wersje PhotoShopa nie wymagają tego. Dzisiaj aktywowaniem profilu monitora powinien zająć się system operacyjny komputera.
W systemie operacyjnym MacOsX nie ma żadnego problemu. Profil aktywuje się po kalibracji monitora. W Windows jest podobnie, profil aktywuje się automatycznie. Jednak często napotykamy na problemy z pracą systemu zarządzania kolorami ICM. Windows od poziomu XP generalnie zarządza kolorem podobnie jak Mac ale daleko mu do tego co oferuje ColorSync Macintosha. Dlatego profesjonalni fotografowie chętniej korzystają z komputerów Macintosh.

Ad3.
Światło pełni bezsprzecznie podstawową rolę w pracowni fotograficznej. Pracując z monitorem oświetlenie ma także pierwszorzędne znaczenie. Z doświadczenia wiem, że problem oświetlenia przy monitorze, traktowany jest często jako błahy. Rodzi to dziwne sytuacje gdy na oprzyrządowanie, komputery, monitory itd., wydaje się bardzo duże kwoty a zapomina się warunkach oświetlenia w pracowni komputerowej.
Być może przyczyniają się do tego wysokie koszty profesjonalnych komór świetlnych. W praktyce można ten problem rozwiązać w różny sposób ale koniecznie musi być rozwiązany.
Ocena reprodukcji powinna mieć miejsce w takich samych warunkach oświetlenia (luminancja, temperatura barwowa) jakie są one ustawione w monitorze. Otoczenie monitora powinno być neutralne barwnie. Wszelkie jaskrawe ozdobniki i niepotrzebne przedmioty w bezpośrednim otoczeniu monitora, mogą przyczynić się do powstania niezamierzonych błędów w subiektywnej ocenie i interpretacji barw. Natężenie oświetlenia w pobliżu monitora powinno być zdecydowanie niższe niż mierzone na monitorze. W bezpośrednim otoczeniu monitora zalecany jest delikatny półmrok na poziomie 60 cd/m2. Jasność monitora LCD nastawiamy w zakresie od 100 do 140 cd/m2. Osobiście preferuję niższą wartość czyli około 100 cd/m2. W pomieszczeniach jaśniejszych trzeba stosować nastawy wyższe. Na szczęście monitory LCD nie mają problemów z osiągnięciem wyższej jasności ale musimy pamiętać, że im wyższa jasność tym większy problem możemy mieć z jakością generowanej czerni a pośrednio z naszymi oczami, które będziemy wystawiać na intensywny strumień światła w długim okresie czasu z niewielkiej odległości.
Ściany pracowni powinny być neutralne, zasłony w oknach także. Jeżeli tak gruntowne zmiany są trudne do przeprowadzenia wystarczy zadbać aby kącik do pracy z monitorem był właśnie tak urządzony. Profesjonalista skorzysta ze specjalnej komory ze światłem sztucznym o temperaturze 5000K z regulacją jasności, amatorzy często montują sobie samodzielnie wykonane komory do oceny barwy, montując w nich niezbyt drogie ale specjalistyczne świetlówki graficzne o temperaturach zbliżonych do 5300 – 5400 K.
Ważna informacja – wszystkie wspomniane wyżej parametry światła możemy zmierzyć profesjonalnym kolorymetrem do kalibracji i profilowania monitorów X-Rite Eye One Display 2.

Ad4.
Dlaczego potrzebny jest nam profil ICC fotolabu?
A aplikacji graficznej takiej jak PhotoShop można symulować na ekranie monitora wygląd zdjęcia bazując na profilu fotolabu czy urządzenia końcowego na którym będzie ono finalnie reprodukowane. Aby to wykonać musimy mieć skalibrowany monitor oraz profil urządzenia na którym będzie wykonywana odbitka. Brak profilu monitora lub urządzenia końcowego, uniemożliwi wykonanie tej jakże ważnej próby barw. Posługując się tą techniką jesteśmy w stanie przede wszystkim ocenić jak na danym urządzeniu będzie wyglądać nasza praca, możemy zawczasu wykonać korekty, uczynić wszystko co możliwe aby uzyskać jak najlepsze rezultaty. Technika softproofingu o której piszę, odgrywa już od dłuższego czasu ważną rolę w pracowniach graficznych prepress, przygotowujących prace poligraficzne. Jednak możliwości jej stosowania są ograniczone w związku z gamutem popularnych monitorów graficznych, który nie wykracza poza przestrzeń sRGB. W reprodukcji na papierze fotograficznym w fotolabie cyfrowym przestrzeń sRGB w zupełności wystarcza i ważne jest aby profil ICC fotolabu wykonany na dany papier fotograficzny był bardzo dobrej jakości. W nowoczesnych fotolabach cyfrowych zagwarantowana jest wysoka stabilność procesów chemicznych. Pozostaje więc tylko kontrolować te procesy, okresowo odświeżać profile ICC urządzeń i w ten sposób gwarantować najwyższą z możliwych jakość usług.

W firmie FotoNet opisane wyżej zasady zostały z powodzeniem wdrożone. Zarówno amatorzy jak i profesjonaliści mogą być spokojni o rezultaty swoich prac. Przy okazji personel jest przeszkolony w zakresie CMS i zawsze możecie Państwo uzyskać poradę i pomoc w tym zakresie.